Tegen het einde van ‘Partition’, halverwege Beyoncé’s overweldigende nieuwe album (veertien nieuwe tracks, zeventien videoclips, zo maar ineens uit het niets ), klinkt een vrouwelijke stem die niet van de zangeres is. "Est-ce que tu aimes le sexe?" vraagt ze. "Les hommes pensent ques les feministes détestent le sexe, mais c’est une activité très stimulante et naturelle que les femmes adorent." Voor wie geen Frans in zijn pakket had – of er een wat achterhaald idee over feminisme op nahoudt, de boodschap luidt: "Mannen denken dat feministen een hekel hebben aan seks, maar het is een heel stimulerende en natuurlijke activiteit waar vrouwen dol op zijn." Beyoncé niet het minst.
Seks is één van de voornaamste thema’s op Beyoncé vijfde album. Grotemensenseks binnen een vaste relatie, waar de vonken vanaf vliegen in nummers als ‘Partition’, ‘Drunk’ in Love’, ‘Blow’ (oeh!) en ‘Rocket’ (OEH!). Dat kan heus als je al meer dan tien jaar samen bent, en je intussen ook een kind hebt gebaard, zeker als je Beyoncé bent. Dan kan er een heleboel, zoals een behoorlijk experimenteel r&b-album uitbrengen op een totaal onverwacht moment, vele maanden nadat je wereldtournee is begonnen, op een moment dat zelfs je grootste fans er eigenlijk niet meer op gerekend hadden. En er dan op de eerste dag ruim 400.000 exemplaren (alleen al in eigen land) van verkopen, terwijl je aan het begin van ‘Haunted’ tegen jezelf murmelt: ‘Probably won’t make no money of this, oh well.’ Stuntreleases als BEYONCÉ (de albumtitel in ALL CAPS, omdat ze het waard is) zijn er eerder geweest, maar niet zo totaal en compleet als deze. De zeventien clips zijn allemaal eersteklas, en voegen bovendien allemaal betekenissen toe. Beyoncé noemt het een ‘visual album’, maar het is nogal een beeldenbombardement dat ze loslaat en gelukkig kan je ook gewoon naar de liedjes luisteren. In een filmpje op YouTube zegt de zangeres dat ze haar muziek rechtstreeks naar haar fans wilde bezorgen. BEYONCÉ werd gelanceerd met nul marketing en zonder radiosingles. "Radio say 'speed it up', I just go slower" zingt ze in ‘Partition’. Zusje Solange heeft zich ontpopt als de research & development-afdeling van de firma Knowles, zo lijkt het. Beyoncé’s vorige album 4 (2011) kreeg weliswaar lovende kritieken, maar leverde haar nauwelijks hits op. Het langdurige uitblijven van een opvolger leek te wijzen op een krampachtige poging die plek in de mainstream te heroveren. Er is weinig aan BEYONCÉ dat daar op wijst, al zou het me niet verbazen als ‘Pretty Hurts’ (mede geschreven door Sia), de aanstekerballad ‘Jealous’ en vooral de meezinger ‘XO’ alsnog goed zullen scoren. Ze zijn niettemin ingebed in een album dat de cutting-edge van r&b opzoekt zoals we die inmiddels kennen van artiesten als Drake, Miguel, Frank Ocean (die alle drie meewerken), The Weeknd, Kelela en Solange dus. De sound van ‘Haunted’ deed me in de verte zelfs denken aan de spookachtige UK-garage van Burial. Meer klassieke soulgeluiden klinken in het fantastische ‘Blow’ (een ’80s-Quincy Jones-productie via Timbaland en Pharrell Williams), de doowoppy harmoniën van ‘Superpower’ (met Frank Ocean achter de microfoon en Pharrell op de bijna beatloze beat) en de Timbaland-productie ‘Rocket’, een rechtstreekse ode aan D’Angelo’s ‘Untitled (How Does it Feel?)’ die meteen in je slaapkamerplaylist kan. Als je tenminste zo gelukkig bent om net als Beyoncé lekker in je vel te zitten (‘I woke up like this’) en een smakelijke partner tussen de lakens hebt. De seksmetaforen in het verleidelijke ‘Rocket’ zijn niet mis te verstaan, als je al van metaforen kunt spreken: ‘You rock hard / I rock steady’. Eenmaal op gang gekomen, bevat ‘Blow’ meer aansporingen tot intieme actie. Beyoncé lust er niet alleen wel pap van, ze is ook zeer bereid het haar man alleszins naar de zin te maken. Dat zijn we wel gewend van sexy zangeressen, maar deze maakt er ook een punt van om gelijke rechten voor vrouwen op te eisen. Dat is geen nieuws, dat doet ze al op zijn minst sinds de Destiny’s Child-hit ‘Independent Women Part 1’ (2000). Maar BEYONCÉ gaat verder door zonder dralen een paar expliciet feministische punten te maken. Met de sample die ik helemaal aan het begin van deze recensie aanhaalde (en die nota bene uit The Big Lebowski lijkt te komen!), maar vooral door heel klare taal van de Nigeriaanse schrijfster Chimamanda Ngozi Adichie op te nemen in ‘***Flawless’. Oké, ze noemt haar tournee The Mrs. Carter Tour , naar de achternaam van haar echtgenoot. En dat lijkt nou niet per se het toppunt van feminisme (al heet ze sinds haar huwelijk voluit Knowles-Carter en is Jay Z – en daar hoor je nooit iemand over – sindsdien Carter-Knowles van achteren). Maar hoeveel vrouwen en meisjes (en jongens!) zullen er nu nog moeite mee hebben, sterker nog, er voortaan trots op zijn zich een feminist te noemen? Beyoncé’s muziek was al een tijdje beter dan die van haar echtgenoot, en een ‘trophy wife’ was ze sowieso nooit. De trofeeën, bekers gewonnen in schoonheidswedstrijden, sleept ze wel mee door BEYONCÉ , zeker in het visuele gedeelte. In ‘Pretty Hurts’ smijt ze ze op een gegeven moment omver. Vergeet al die uiterlijkheden, "it’s the soul that needs the surgery". De boodschap is op zijn minst opmerkelijk en eigenlijk ook een beetje dubbel. "Perfection is so... mmm", zegt ze even later in ‘Ghost’, de opmaat naar ‘Haunted’. Let op wat voor minzaam gezicht ze er bij trekt in de clip. Dat is allemaal een beetje moeilijk aan te nemen van uitgerekend Beyoncé, die perfectie als geen ander belichaamt. Ja, lijkt ze misschien te zeggen, ik zie er altijd perfect uit, maar denk niet dat het vanzelf gaat. En eigenlijk is het ook niet belangrijk. Het album begint hier note bene mee. Zestien clips verder is het moeilijk om niet op zijn minst een beetje ontevreden te zijn met je eigen leven. Hoe geloofwaardig is dit? Wat ze in ‘Haunted’ wil zeggen over ‘all these people on the planet working nine to five just to stay alive’ is ook een raadsel. In de clip bij ‘Superpower’ trekt ze met een groep überfashionable autonomen (waaronder Pharrell en de andere twee van Destiny’s Child) nota bene ten aanval tegen de M.E. Pardon? Moeten we echt denken dat Jay en Bey níet tot bevoorrechte elite horen waar het proletariaat zich zo van verwijderd voelt? ‘Superpower’, het liedje, gaat trouwens vooral over de liefde, en dan vooral over hoe je belevingswereld kantelt als je ineens niet meer alleen door het leven gaat. "I thought I could live without you" – hoe had je het ooit in je hoofd kunnen halen? Deze samenwerking met Frank Ocean levert een hoogtepunt van het album op. Ik las iemand die de suggestie deed dat de twee samen eens een Watch the Throne doen, een fantastisch idee. ‘Mine’ is ook al zo’n gevoelig nummer. De track komt uit de hoek van Drake en dat hoor je meteen. De rapper is zelf eigenlijk overbodig, en zijn obsessie met "good girls" (zie ook ‘Hold on, I’m Coming Home’) zelfs een beetje misplaatst hier. Dit is een song waar huwelijken uit zullen voortkomen. "Let’s stop holding back on this and let’s get carried away..." ‘Heaven’ ga je bij uitvaarten horen. Jay Z had op Magna Carta Holy Grail ook een nummer met die titel, maar dat was een soort agnostisch manifest van een egomaan. Na de tv-documentaire Life is But a Dream die Beyoncé begin dit jaar op HBO vertoonde, en waarin ze voor het eerst vertelde over haar miskraam, kan je moeilijk anders concluderen dat haar ‘Heaven’ daar over gaat: "heaven couldn’t wait for you" zingt ze. In de clip geeft ze er overigens een andere draai aan, en betreurt ze een vriendin. Wat ik zeg, mensen gaan hier iets bij voelen. En zo zit BEYONCÉ (de songs, de clips) vol aanknopingspunten om van alles bij te voelen – in je hoofd, in je hart en daar beneden. "Underneath the pretty face is something complicated", zingt Beyoncé in ‘No Angel’, een hele sterke alt-r&b-ballad die ik nog niet eens genoemd had. Je weet vast wel wat ze bedoelt. Vrouwen denken dat macho’s een hekel hebben aan gevoelige liedjes, maar ze zijn een heel stimulerende en natuurlijke uitlaatklep waar mannen dol op zijn. (8.8)